Kategori: Ekonomi

Herkese merhaba! Bu yazımda, Morgan Housel’in “Paranın Psikolojisi” kitabından aldığım notları paylaşacağım.

• Finans konusunda Wall Street’tekilerden daha az bilgisi olan biri, onlardan daha iyi yatırım yapabilir. Bu yatırım alanına özgü hikayedir. Çünkü işin içine duygu ve davranış girer.
• Para konusunda fiziğe çok benzer şekillerde (kurallar ve yasalarla) düşünüyoruz ve öyle öğretiliyoruz; buna karşılık psikolojik yönden (duygular ve nüanslarla) yeterinde düşünmüyoruz ve o şekilde yetiştirilmiyoruz.
• İnsanların kendilerini niçin borca gömdüklerini kavramak için faiz oranlarını incelemeniz gerekmiyor; hırsın, açgözlülüğün, güvensizliğin ve iyimserliğin tarihini incelemeniz gerek.

“Tarih hiçbir zaman tekrar etmez; insanlar ise her zaman kendini tekrar eder.”

Voltaire

• Yoksulluk içinde büyümüş olan birinin risk ve ödüle dair düşüncesi, zengin bir bankacının çocuğunun denese de kavrayamayacağı kadar farklıdır.
• Tecrübe her zaman salt bilgiden daha etkilidir.
• Eğitim ve ileri görüşlülük, düzeyi ne olursa olsun, hiçbir zaman belirsizlik ve korkunun gücünü gerçek anlamda yaşatamaz.
• Malmendier-Nagel ikilisinin çalışması, insanların ömür boyu yatırım kararlarının büyük ölçüde, kendi kuşaklarından yatırımcıların deneyimlerine, özellikle de yetişkinlik yaşamlarının başlarındaki deneyimlere bağlı olduğunu gösteriyor.
• Zeka, eğitim veya gelişmişlik meselesi değil. Sadece saçma sapan bir şans yüzünden ve ne zaman doğmak kısmet olmuşsa.
• Amerikalıların yüzde 40’ı acil bir durumda 400 doları bir araya getiremiyor.
• Piyango bileti alan alt gelir grubundaki insanların bilinçaltındaki muhakeme biçimini mantık çerçevesinde kavrayabilmek çoğumuz için zordur.
• İkinci Dünya Savaşı öncesinde Amerikalıların büyük bölümü ölene dek çalışıyordu. Beklenti de, gerçek de buydu. Altmışbeş yaş üstü erkeklerin iş gücüne katılım oranı 1940’lara kadar yüzde 50’nin üzerindeydi.
• 401(k) – ABD’de emeklilik sisteminin belkemiğini oluşturan yatırım aracı – 1978 yılına kadar hayata geçmiş değildi.
• 1940 yılında 25 yaş üstü lisans mezunu Amerikalıların oranı 20’de 1’in altında iken, 2015 yılında 4’te 1’e geldi. Bu süre içinde, enflasyona uyarlı ortalama üniversite harcı, dört kattan fazla yükseldi. Toplumu bu denli hızlı etkileyen, böylesine büyük ve önemli bir şey, başka bazı şeyleri, örneğin son 20 yılda niçin bu kadar çok sayıda insanın öğrenci kredileri konusunda yanlış kararlar aldığını açıklıyor. Onlarca yıllık birikmiş deneyim yok; öğrenmeye, ders çıkarmaya çalışmak için bile yeterince zaman geçmiş değil. Yeni yeni kanatlanıyoruz.
• Köpekler 10.000 yıl önce evcilleştirildikleri halde, yabani atalarının bazı davranışlarını hala koruyorlar. Biz ise, modern finansal sistemdeki 20-50 yıl arası deneyimimizle, mükemmel biçimde uyum sağlamayı ümit ediyoruz.
• Hiçbir şey göründüğü kadar iyi veya kötü değildir.
• Orta öğrenim çağındaki bir milyon öğrenciden yalnızca bir tanesinin karşılığında, bilgisayar satın almak için gereken nakit ve ileri görüşlülük bileşimi vardı. Bill Gates onlardan biriydi.
• Kent de Gates ve Allen ile birlikte Microsoft’un kurucu ortağı olabilirdi. Fakat Kent, liseden mezun olamadan, dağcılık yaparken bir kazada hayatını kaybetmişti. Lise çağında dağa tırmanırken ölme olasılığı, yaklaşık olarak milyonda bir.
• Şans ve risk, yaşamda elde edilen her sonucun bireysel çabanın dışında güçler tarafından yönetildiği gerçeğini ifade eder.
• Vanderbilt’in döneminde yasalar demiryolları açısından elverişli değildi. O yüzden de “yasaların canı cehenneme” diyerek kendi bildiği gibi devam etmişti.
• “Güncelliğini yitirmiş eski yasaların, inovasyonun yoluna çıkıp engellemesine izin vermedin” söyleminin yerini ne zaman “suç işledin” alır?
• 2006 yılında, Yahoo!’nun şirketini satın almak için yaptığı bir milyar dolarlık teklifi geri çevirdiği için Mark Zuckerberg’in de dahi olduğunu düşünüyoruz. Geleceği gördü ve silahlarına yapıştı. Fakat insanlar, Yahoo!’nun Microsoft’tan gelen satın alma teklifini gerçi çevirmesini aynı hararetle eleştirdiler.
• Kivi övüp kime hayran olduğunuza dikkat edin. Kimi küçük görüp, onun gibi olmak istemediğinize dikkat edin.
• Sonuç ne kadar ekstrem olursa, çıkarılacak dersleri kendi yaşamanıza uygulama ihtimali o kadar düşer; çünkü sonucun, şans ve riskin aşırı uçlarından etkilenmiş olma olasılığı da bir o kadar yüksektir.
• Haberlere egemen olan uç şahsiyetleri inceleyerek öğrenileceklerdense, bu tür geniş kapsamlı gözlemlerde daha yararlı dersler olduğunu düşünüyorum.
• Insider trading: Kamuya açıklanmamış bilgiye dayalı ticaret
• Sahip olmadıkları ve ihtiyaçları olmayan parayı kazanmak için sahip oldukları ve ihtiyaç duygukları şeyleri riske attılar. Bu aptallık. Bu tamamen aptallık. Sizin için önemli bir şeyi, önemli olmayan bir şey için riske atmak son derece anlamsız. Sahip olduğunuz ve ihtiyaç duyduğunuz şeyleri, sahip olmadığınız ve ihtiyaç duymadığınız şeyler için riske atmanız için hiçbir neden yok.
• Bu kitabı okuyanların önemli bir yüzdesi, hayatlarının bir noktasında, ihtiyaç duydukları ve makul olan her şeyi, ayrıca istediklerinin çoğunu karşılayacak bir maaş alacaklar veya buna yetecek miktarda paraya sahip olacaklar.
• Daha fazla çaba harcadıktan sonra da aynı duyguyu hissedeceksiniz.
• Modern kapitalizm iki şey de uzmandır: Servet üretmek ve kıskançlık yaratmak. Belki de bu ikisi el ele ilerliyor; emsallerinizin önüne geçme isteği, sıkı çalışmanın yakıtı olabilir. Fakat “yeter” duygusu olmazsa, hayatın hiçbir eğlencesi olmaz. Dedikleri gibi mutluluk, aslında sadece sonuç eksi beklentidir.
• Sosyal kıyaslamada tavan noktasının, gerçekte hiç kimsenin erişemeyeceği kadar yüksek olmasıdır. Yani hiçbir zaman kazanılamayacak bir savaştır, ya da kazanmanın tek yolu, sizin sahip olduklarınız, çevrenizdekilerin sahip olduklarından az da olsa, elinizdekilerle yetinip böyle bir savaşa hiç girişmemektir.
• Buz tabakalarının oluşmasını mutlaka yapan kar miktarıyla ilişkilendirmek gerekmiyor; asıl önemli nokta, karın erimeyip yeryüzünde kalmış olması.
• Warren Buffet’in başarısının gerçek anlamda anahtarı, bir yüzyılın dörtte üçü boyunca, yaklaşık 75 yıl fenomen yatırımcı olmasıdır. Yatırım yapmaya 30’lu yaşlarda başlasaydı ve 60’lı yaşlarda emekli olmayı seçseydi, çok az kişi adını duymuş olabilirdi.
• Yeteneği yatırım, fakat sırrı zamandır. Bileşiklenme işte böyle işler.
• Buffet’in başarısının altını çizen 2000 kitabın hiçbirinin başlığı “Bu adam 75 yıldır aralıksız yatırım yapıyor” değil. Oysa başarısının büyük bölümünde kilit unsurun bu olduğunu biliyoruz. Sadece sezgisel olmadığı için bu matematiğe kafamızın basması zor.
• İyi yatırım, sebatla sürdüreceğiniz ve çok uzun bir süre boyunca tekrarlanabilecek oldukça iyi getiriler elde etme meselesidir. Bileşiklenme, işte o zaman coşar.
• Jesse Livermore, borsa tarihinin en kötü haftalarından birinde, dünyanın en zengin adamlarından biri olan biri.
• Livermore, 1929 Buhranındaki zaferinden sonra, aşırı derecede özgüven geliştirdi, giderek daha büyük bahislere girdi. Borçlarının artmasıyla çok yara aldı ve sonunda her şeyini borsada kaybetti.
• Bir zaman sonra ca ına kıydı.
• Ayakta kalma zihniyetinin para bağlamında bu kadar önemli olmasının iki nedeni var, bunlardan biri sıfırı tüketmeyi göze alabilecek türden kazanımlar pek az görülür. Diğeri ise bileşiklenmenin mantığa aykırı matematiğidir.
• Büyük getiriler istemekten çok, finansal anlamda çökertilemez olmak istiyorum. Ve eğer çökertilemez olursam, esasen çok büyük getiriler elde edeceğimi düşünüyorum; çünkü, bileşiklenme olgusunun harikalar yaratmasını görebilecek kadar uzun süre dayanabileceğim.
• Planlama önemlidir; fakat her planın en önemli kısmı, planın plana göre gitmeyeceğini planlamaktır.
• Dengeli bir kişilik, yani geleceğe iyimser bakmak, fakat o geleceğe ulaşmanızı engelleyecek şeyler hakkında paranoid düşünmek hayati önem taşır.
• Yirmi yaşındaki ortalama bir insan muhtemelen, iki yaşındayken beyninde bulunan sinaps bağlantılarının kabaca yarısını kaybetmiş olur. Ancak 20 yaşındaki ortalama bir çocuk, iki yaşındaki ortalama bir çocuktan çok daha zekidir. İlerleme boyunca yıkım mümkündür, fakat aynı zamanda da fazlalıklardan kurtulmanın etkili bir yoludur.
• Ekonomiler, piyasalar ve kariyerler de genellikle benzer bir yol izler; kayıplarla birlikte büyürler.
• Uzun vadeli iyimserlikten yararlanacak kadar uzun süre ayakta kalabilmeniz için kısa vadeli paranoya gerekir.
• Bizler, en çok da dev âyutlu, karlı, ünlü veya etkili şeylere ilgi gösteririz. İlgi gösterdiğimiz şeylerin çoğu bir kuyruğun sonucu olduğunda da, ne kadar nadir ve güçlü olduklarını hafife almak kolaydır.
• Çoğu sonucu az sayıda birkaç şeyin oluşturup belirlediği fikri, yalnızca yatırım portföyünüzdeki şirketler için geçerli değildir. Aynı zamanda yatırımcı olarak kendi davranışınızın da önemli bir parçasıdır.
• Yaşam boyu getirilerinizin açısından düşünürsek, 2008 yılı sonları ile 2009 başları arasındaki birkaç ay boyunca yatırımcı olarak nasıl davrandığınız, muhtemelen 2000 yılından 2008’e kadar yapmış olduğunuz her şeyden daha etkiliydi.
• Zamanınızı kontrol etmek, paranın ödediği en yüksek kâr payıdır.
• Kişinin yaşamının kontrolünü elinde tuttuğu yönünde güçlü bir duyguya sahip olması, hayata dair dikkate aldığımız nesnel koşulların hepsinden çok daha güvenilir bir yordayıcıdır.
• Önceki nesillere kıyasla, zamanımız üzerindeki kontrolümüz azaldı. Ve zamanımızı kontrol edebilmek, mutluluğu etkileyen kilit bir etken olduğuna göre, ortalamada eskisinden daha zengin olduğumuz halde, insanların kendilerini daha mutlu hissetmemelerine şaşırmamalıyız.
• Hedefiniz saygı ve hayranlıksa, onu nasıl ve nerede aradığınıza dikkat etmeniz gerekir.
• Alçakgönüllülük, nezaket ve empati, beygir gücünün asla veremeyeceği kadar saygınlık getirir.
• İnsanlara ne kadar çok paranız olduğunu göstermek için para harcamak, paranızı azaltmanın en hızlı yoludur.
• Finansal başarıyı ölçerken dış görünüşe göre değerlendiririz. Arabalar, evler, Instagram fotoğrafları.
• Zengin olmanın yolu, olan paranızı harcamak, olmayanı harcamamaktır.
• Dünya hem alçakgönüllü görünüp de varlıklı olan, hem de iflasın kıyısında yaşadığı halde zengin görünen insanlarla dolu.
• Servet oluşturmanın gelirinizle veya yatırım getirilerinizle çok ilgisi yoktur; buna karşılık tasarruf oranınızla yakından ilgilidir.
• Sonuçlar, belirsizlikle kaplıdır.
• Birikimlerinizi artırmanın en güçlü yollarından biri gelirinizi artırmak değildir. Alçakgönüllülüğünüzü artırmaktır.
• Para finanstan çok psikolojiye dayanır.
• Yeni bir rutin, daha yavaş bir tempo bulabilir ve hayata farklı bakış açılarından bakabilirsiniz.
• Ateş faydalıysa, evrensel olarak ateşle neden savaşıyoruz? Ateş acı veriyor ve insanlar acı çekmek istemiyor.
• Yatırımın, tamamen finansal mercekle bakıldığında genellikle göz ardı edilen sosyal bir yönü vardır.
• Daha önce hiç olmamış şeyler, her zaman olur.
• Parayla bağlantılı her şeyin en önemli itici gücü, insanların kendilerine anlattıkları hikayeler ile mal ve hizmetlere yönelik tercihleridir.
• Geleceğin geçmişe hiç benzemeyebileceğinin farkına varmak, finans alanındaki tahminci camiası tarafından genelde pek dikkate alınmayan özel bir beceri türüdür.
• Sürprizlerden alınacak doğru ders, dünyanın sürprizler yaptığıdır.
• Fed iş döngüsünü yönetme de veya en azından uzatmada daha iyi. Bir diğer teoriye göre, son 50 yılda egemen olan hizmet sektörlerine kıyasla, bugün ağır sanayi, üretimde patlamalara ve kasılmalara daha yatkın.
• Her planın en önemli kısmı, planın plana göre gitmeyeceğini planlamaktır.
• Mutluluğa ulaşmanın en iyi yolu, hedefi düşük tutmaktır. – Charlie Munger
• İstediğinizi, istediğiniz zaman, istediğiniz sürece yapabilme yeteneğinin sonsuz yatırım getirisi vardır.
• Dayanıklılık kilit önem taşır.
• Her şeyin bir fiyatı vardır, fakat bütün fiyatlar etiketlerde yazılı değildir.
• Yapan siz olmayınca, her iş kolay görünüyor.
• Değen ve değerli olan her şey gibi, başarılı yatırım da bir bedel gerektirir. Ama para birimi dolar ve sent değildir. Oynaklık (volatilite), korku, şüphe, belirsizlik ve pişmanlıktır; ve gerçek zamanlı olarak uğraşıncaya kadar bunların hepsini gözden kaçırmak kolaydır.
• Yatırımda başarının bedeli, ilk anda belli değildir. Hemen görebileceğiniz bir fiyat etiketi yoktur.
• İnsanlar genellikle ücret ödemeyi sorun etmezken, para cezalarından kaçınılması gerektiğini düşünürler.
• İşin püf noktası, kendinizi piyasanın ödenen ücrete değdiğine ikna etmektir. Sadece dayanmak veya katlanmak değil, bunun ödemeye değer bir giriş ücreti olduğunun farkına varmak gerekir.
• Sizden farklı bir oyun oynamakta olan insanlardan finansal ipuçları almaktan sakının.
• CNBC’de bir yorumcu, “bu hisseyi almalısınız” dediğinde onun sizi tanımadığını, kim olduğunuzu bilmediğini unutmayın. Henüz yirmilerine gelmemiş, biraz eğlenmek için işlem yapan birisi misiniz? Kısıtlı bütçeyle geçinen yaşlı bir dul musunuz?
• Hayran olduğunuz insanlardan içten içe etkilendiğiniz ve içten içe, insanların size hayran olmasını istediğiniz için öyle yaparsınız.
• Kendi zaman ufkunuzu iyi bilin ve sizden farklı oyunlar oynamakta olan insanların eylem ve davranışlarından etkilenip ikna olmayın.
• Kötümserlik, insanlara iyimserlikten daha akıllaca ve daha olası gelir.
• Ortalama bir büyümeye doğru gittiğimizi söylerseniz, kimsenin özellikle umurunda olmaz. Yeni bir Büyük Buhran’a dyaklaştığımızı söylerseniz, televizyona çıkarsınız.
• Soru yönelttiğim insan gruplarının her biri, dünyayı olduğundan daha korkutucu buluyor, daha çok şiddet içerdiğini ve daha umutsuz bir yer olduğunu düşünüyor; kısacası dünyayı olduğundan daha dramatik görüyorlar.
• John Stuart Mill 1840’larda şöyle yazmış, “Başkaları umutsuzluğa düştüğünde umut edenlerin değil, başkaları umut ederken umutsuzluğa kapılan kişilerin, geniş bir insan sınıfı tarafından bilge olarak görüldüğünü, takdir ve hayranlık kazandığını gözlemledim.”
• Para her yerdedir; bu nedenle de kötü bir olay genelde herkesi etkiler ve herkesin dikkatini çeker.
• Ekonomide sarsılmaz bir yasa vardır: Aşırı derecede iyi ve aşırı derecede kötü koşullar nadiren uzun süre aynı kalır; çünkü arz ve talep, öngörülmesi zor bazı şekillerde uyum sağlar.
• İlerleme fark edilemeyecek kadar yavaş, aksilikler ise görmezden gelinemeyecek kadar hızlı gerçekleşir.
• Büyümeyi bileşiklenme yönlendirir ve bu da hep zaman alır. Yıkım ise, saniyeler içinde etkisini gösterebilecek tek bir zayıf halka ve bir anda gerçekleşebilecek güven kaybı tarafından yönlendirilir.
• Yatırım yaparken, başarının bedelini -uzun dönemli büyüme sürecinde oynaklık ve kayıpları- belirlemeli ve bunu ödemeye hazır olmalısınız.
• Bir şeylerin kötü olmasını beklemek, öyle olmadığında hoş bir sürpriz yaşamanın en iyi yoludur.
• Konut fiyatlarının yükselişini sürdüceğine ilişkin anlatı bozulduğunda; ipotekli konut kredilerinde temerrütler arttı, sonra bankalar para kaybetti, böylece şirketlere verdikleri kredileri azalttılar, bu durum işten çıkarmalara yol açtı, bu da harcamaların azalmasını, sonrasında daha fazla işten çıkarmayı beraberinde getirdi ve böyle devam edip gitti.
• Akıllıysanız, çözümler bulmak istiyorsanız, buna karşılık tehlike büyükse ve sizin kontröülünüz sınırlıysa, bu bileşim çekici kurguların ortaya çıkmasına yol açıyor.
• Finansta hata payı bırakmaktan daha büyük bir güç yoktur.
• Tarihi okuyanlar, kendilerini haklı çıkaran ve kişisel görüşlerini doğrulayan kanıtları arama eğilimindedir. Sadakati savunurlar. Onaylamak veya saldırmak amacıyla okurlar. Herkes meleklerin tarafında olmak istediğinden, buna uymayan gerçeğe direnirler.
• Risk, her şeyi düşündüğünüzü sandığınızda geriye kalanlardır.
• İşler yolunda giderken alçakgönüllü, ters gittiğinde ise merhametli ve affedici olmak için elinizden geleni yapın.
• Daha düşük ego, daha çok servet.
• Ne kadar kazanırsanız kazanın, bugün paranızla ne kadar eğlenebileceğiniz konusunda kendinize sınır koymadığınız sürece, hiçbir zaman servet oluşturamazsınız.
• Olanaklarınızın altında bir yaşam tarzı sürdürmenin ikinci bir yararı da “filancalara ayak uydurma” yarışının getirdiği psikolojik iniş-çıkışlardan kaçınmayı sağlaması.
• Nassim Taleb şunu söylüyor: “Gerçek başarı, kişinin iç huzuru için faaliyetlerini düzenleyerek bazı kedi – fare yarışlarından çıkmasıdır.”
• Bileşiklenmenin ilk kuralı, asla gereksiz yere ara verip kesintiye uğratmamaktır.
• “Yıllar geçtikçe, on yıllar boyunca sürekli olarak düşük maliyetli bir endeks fonuna yatırım yaparsak ve o paraya dokunmadan bileşiklenmesini sağlarsak ailemizin tüm finansal hedeflerini gerçekleştirme şansımızın yüksek olacağı görüşüne vardım.”
• Finansta her şey beklentilerle şekillenir.
• İnternet insanların karşısına yeni bakış açıları çıkardıkça, insanlar o bakış açılarının var olmasına giderek daha çok öfkeleniyor.